Geschiedenis

De NCS, Nederlandsche Centraal Maatschappij

De NCS werd opgericht in 1850 om de spoorlijn Utrecht - Zwolle - Kampen te bouwen en te exploiteren. De lijn Utrecht - Zwolle, volledig geopend in 1864, zou de belangrijkste verkeersader vormen tussen het centrum van het land en het toen nog verre noorden.

Daar de lijn door een rijk deel van het land liep, waar veel lieden van de gevestigde orde in Amsterdam hun "buiten" hadden, bood de spoorlijn al gauw relatief luxe reismogelijkheden. De plannen voor uitbreiding waren groots en de verwachtingen hoog gespannen. De opbrengsten van de spoorweg waren echter immer zorgelijk dus afgezien van wat kleinere uitbreidingen vanuit de bestaande hoofdlijn kwam er verder niks van terecht.

Op de keper beschouwd was het een naar verhouding kleine maatschappij die slechts 100 km hooflijn in exploitatie had en slechts 56 locomotiven bezat, waarvan slechts 8 top-sneltreinlocomotieven en geen specifieke goederenlocomotieven.

Als bezitter van een aantrekkelijke lijn, van wezenlijk economisch belang, met een financieel zwakke positie, zal het niet als een verrassing komen dat de concurrerende maatschappijen al snel een begerige blik sloegen op de NCS. Al in 1885 werd het bestuur van de NCS in handen van de NRS gelegd, die op zijn beurt in 1890 opging in de SS (de toen volstrekt onschuldige aanduiding voor de Maatschappij tot exploitatie van StaatsSpoorwegen). In tegenstelling tot de NRS beleef de NCS wel als (min of meer) zelfstandige maatschappij bestaan tot 1919 toen de vier nog bestaande maatschappijen opgingen in het nieuw gevormde samenwerkingsverband der Nederlandsche Spoorwegen (NS). Op papier bleef de NCS bestaan tot 1934 toen de restanten van deze maatschappij geliquideerd werden.

Locomotieven van de NCS

Opmerkingen

• De trekkracht wordt berekend o.a. met een factor als een percentage van de maximum keteldruk. In de UK wordt daar gewoonlijk 85% voor genomen, in Europa echter 70%.
• 9 exemplaren van de oorspronkelijke 1-12 serie werden tweemaal verbouwd. Er zal weinig van die oorspronkelijke locomotieven overgebleven zijn tegen de tijd dat ze onder de snijbrander verdwenen maar ze worden niettemin geteld onder de langst levende stoomlocomotieven in de Nederlandse spoorgeschiedenis, enkele hebben de zeventig jaar overschreden!
• De NCS bezat nooit locomotieven die specifiek voor het goederenvervoer waren ontworpen. De enige serie die echt aandacht trok was de 71-78, een zusterontwerp van de beroemde Beierse S3/6, en zij worden tot de mooiste ontwerpen gerekend die het Nederlandse daglicht hebben gezien.

De NCS 41-50, SS 151-150, NS 7001-7010

Een model of NCS 41 die met zijn oorspronkelijke rijke okergele kleurstelling pronkt.
Foto van ©Femke Lockefeer, met vriendelijke toestemming van Nederlands Spoorwegmuseum, Utrecht.

Nr 42 van de N.C.S. in Utrecht, nabij de Boorstraat. 1905-1910. Dit een loc zonder oververhitter.
Publiek domein. J.W. Deetman. Catalogus nummer 165061, Het Utrechts Archief

De serie werd in drie bouwseries geleverd. De eerste twee bouwseries van één resp. vier machines werden geleverd in 1899 en 1901 door de Sächsiche Maschinenfabrik ehem. Richard Hartmann in Chemnitz, Duitsland. De eerst machine werd eerst uitgebreid aan de tand gevoeld voordat de vier volgende conditioneel gecontracteerde machines werden afgenomen. De derde bouwserie werd afgenomen in 1902/1903 van Hohenzollern, Düsseldorf, Duitsland.

Zelfs de bescheiden 2B-serie moet er sjiek uitgezien hebben in zijn overdadige belijning en aanvankelijk okergele kleurstelling. Voor hun relatief geringe omvang waren het sterke locs met goede rijeigenschappen. Ze trokken snel weg en waren door hun rustige loop geschikt voor 75 km/u.

Vanaf 1909 werden locs voorzien van Verloop oververhitters. Daartoe werd de rookkast verlengd en de schoorsteen naar voren verplaatst. Pas tegen 1929 waren alle locs zo aangepast. De locomotieven van deze serie werden veelvuldig aangepast en verbeterd. Het verhaal wil dat ze op maar twee momenten alle tien identiek waren: toen ze gebouwd werden en toen ze gesloopt werden.

Gedurende hun NCS-tijd reden ze in het midden van het land. Vanaf 1927, onder NS-bewind, gingen ook naar andere depots, Apeldoorn en Doetinchem. Andere locs werd geplaatst in Hoofddorp van waaruit ze de Haarlemmermeerlijnen bedienden, een inzet waardoor ze misschien de meeste bekendheid verwierven.

Alle locs van de serie overleefden de oorlog maar de 7010 was niet meer te repareren en werd in 1947 afgeschreven. De 7007 werd in 1948 buiten dienst gesteld vanwege zijn algeheel slechte onderhoudstoestand. Na de sluiting van de Haarlemmermeerlijnen in 1950 gingen vier locs naar de Rotterdam Fijenoord voor werk in de havengebieden en de rest werd over het land verspreid. Dat duurde niet lang. Al in 1954 werd de laatste buiten dienst gesteld. No 7009 werd in 1951 verkocht een bedrijf in Budel en deed daar dienst tot 1965. Het is bijzonder spijtig dat het zelfs toen niet gelukt is deze loc voor het nageslacht te bewaren.

Tabel van afmetingen

Opmerkingen

• Zoals bij de locomotieventabel is de trekkracht berekend o.a. met een factor als een percentage van de maximum keteldruk. In de UK wordt daar gewoonlijk 85% voor genomen, in Europa echter 70%.
• Ik heb een kolom toegevoegd met de enige andere 2Bt die Nederland heeft gekend, eveneens van de NCS afkomstig. Hoewel deze machine op papier beter zouden moeten zijn werd deze niet doorgebouwd. De personelen hadden er een hekel aan en de loc was niet zo efficiënt als de oudere 41-50.
• Ik heb ook de NCS 71-78/NS 3600 sneltreinlocs opgenomen ter vergelijking. Dan blijkt dat het onderdeurtje 41-50 het er helemaal niet zo slecht vanaf bracht ten opzichte van de viercilinder sneltreinreus.

Foto's

Fabrieksfoto van Sächsiche Maschinenfabrik ehem. Richard Hartmann van nr. 41. 1899
© Publiek Domein, Catalogusnummer 151380, Het Utrechts Archief

Stoomlocomotief nr. 45 met een trein te Utrecht. 1905-1910
© Publiek Domein, J.W. Deetman. Catalogusnummer 165067, Het Utrechts Archief

Lokaaltrein getrokken door een onbekende 7000 te Arnhem, ter hoogte van de splitsing van de spoorlijnen naar Nijmegen (links) en Utrecht (rechts). 1921-1929
© Publiek Domein, Catalogusnummer 808541, Het Utrechts Archief

Nr. 7001 vermoedelijk te Uithoorn. 1946-1954
© Publiek Domein, Catalogusnummer 166962, Het Utrechts Archief

Aankomst van nr. 7003 met een rijtuig en goederenwagen op het NS-station Amsterdam Haarlemmermeer te Amsterdam. Rechts een 3de klasse rijtuig. 22 februari 1952.
© CC BY 4.0, Nederlandse Spoorwegen, D.C. Gerdessen. Catalogusnummer 151289, Het Utrechts Archief

Gezicht op het station te Amstelveen en de nr. 7001 met een goederenwagen en een rijtuig. 22 februari 1950.
© CC BY 4.0, Nederlandse Spoorwegen, D.C. Gerdessen. Catalogusnummer 151281, Het Utrechts Archief